9:22 AM
गोविन्द खत्री
सुर्खेत, ५साउन ।
छिन्चु गाविस तल्लो थानेचौरकी टिका विसी गाउमा रहेको नेपाल राष्ट्रिय निम्नमाध्मिक विद्यालयको व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष छन् । उनी गाविसमा रहेका विद्यालयहरुमा रहेका समिति मध्ये एक मात्र महिला अध्यक्ष हुन् र सुर्खेत जिल्लाकै नमूना पनि ।
गत असोज महिनामा भएको विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनमा अध्यक्ष हुनका लागि टिकाले निकै संघर्ष गर्नु प¥यो । एका तिर महिलाहरुले अध्यक्ष पदमा रहेर काम गर्न सक्दैन भन्ने भ्रम र लामो समय देखि पुरुषहरुले गाउँमा हुने सबै प्रकारका समितिहरुमा नेतृत्व जमाउँदै आएको अवस्था अर्काे तिर महिलाहरुमा नै हामी केही गर्न सक्छौँ भन्ने चेतनाको अभाव उनका लागि प्रमुख चुनौती थिए । विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष पदमा पुग्न निकै संघर्ष गर्नु परेको स्वयंम उनी बताउँछिन् । टिका अध्यक्ष भएपछि समितिमा महिलालाई दुई सिट मात्रै दिइयो ।
एक जना अध्यक्ष र एक जना सदस्य । आफ्ना निमित्त अध्यक्ष पद समग्र महिलाहरुको अग्नि परिक्षाका रुपमा टिकाले लिएकी छन् । महिलाहरुले पनि अवसर पाएको खण्डमा काम गर्न सक्छन भनेर देखाउनका निम्ति पनि विद्यालयलाई सुधार गर्दै लैजाने र नमूना विद्यालय बनाउने उनको उद्देश्य रहेको छ । विद्यालयमा बिधुत जडान गरी यसै शैक्षिक सत्र देखि कक्षा ६ मा अनिवार्य विषयका रुपमा कम्प्युटर शिक्षा सञ्चान गरिएको उनले बताईन् ।
विद्यालयमा एउटा मात्रै भएपनि कम्प्यूटरको व्यवस्था छ । उनले केही गरेर देखाउनकै लागि भएपनि यस अघि कक्षा आठ सम्मका विद्यार्थी समेत भुईमा गुन्द्री बिच्छ्याएर पढ्ने गरेकोमा डेस्क बेन्च निर्माण गुर्नका साथै निःशुल्क रुपमा अध्ययन गर्ने वातावरण तयार गरेकी छन् । सुरुमा आफ्नो व्यक्तिगत रुपमा खर्च गरेर विद्यालयमा बिद्युत र बेन्च डेस्क निर्माण गरेकी उनले गाविसबाट अनुदान प्राप्त गरेको बताईन् ।
महिला भएकै कारणले गाविस सचिवले समेत विभिन्न बाहाना बाजीगरी रकम निकासामा अल्झाउन खोजेपनि दृढ र आत्मबलका साथ संघर्ष गरेकाले व्यवस्थापन गर्न सफल भएको टिकाले बताईन् । पहिलेका दिनहरुमा बजारतिर बन्द भएको समय र हल्लै हल्लामा विद्यालय बन्द गर्ने परिपाटी भएकोमा आफूले हल्ला र बजार तिरको बन्दकै कारण विद्यालय बन्द गर्न नदिएको र यसो गर्दा विद्यालयका प्रअबाट समेत असन्तुष्टी आएको उनी बताउँछिन् ।
टिका अहिले आफूलाई पछाडी फर्केर हेर्दा आफ्नो पहिलो प्रेरणा र चेतना तथा नेतृत्वको विकासमा सबै भन्दा ठुलो सहयोग पु¥याउने महिला नेतृत्व विकसलाई लिन्छन् । अक्सफाम नेपाल र सिमान्तकृत महिलाहरुका लागि महिला संस्था वामको साझेदारीमा सञ्चालन भएको नेतृत्व विकास कार्यक्रमले केही गर्ने जोशलाई उजागर गर्न सहयोग गरेको बताउँछिन् ।
“पहिले त समितिमा बसेर हामीले काम गर्न सक्दैनौँ होला भन्ने लागथ्यो । दुई चार जना मान्छेको अगाडी उभिएर बोल्न पनि डर लाग्ने गर्दथ्यो । जिम्मेवारी लिने हो र निरन्तर दृढ भएर लाग्ने हो भने जस्तो सुकै काम पनि महिलाहरुले गर्न सकिँदो रहेछ भन्ने लागेको छ,” उनले भनिन् ।
मैनतडा—२ ठुलोजात्रीकी रमा विक पनि प्रभात प्राथमिक विद्यालयको व्यवस्थापन समितिको सदस्यमा रहेर काम गरिरहेकी छन् । विद्यालयमा यस अघिका बर्षहरुमा विद्यार्थीको नाम लेखाउन र मासिक शुल्क समेत लिने गरेकोमा रमाले बालबालिकाले निःशुल्क रुपमा पढ्न पाउनुुपर्ने आवाज उठाईन र त्यसलाई समुदाय र अभिभावकको साथ समर्थनले पारित समेत गरियो ।
छलफल कक्षाका महिला दिदिवहिनीको उक्त एजेण्डालाई रमाले व्यवस्थापन समितिको बैठकमा अडानका रुपमा अगाडी सारेको बताईन् । विभिन्न समिति उपसमितिहरुमा महिलाहरुलाई सहभागिताका लागि मात्रै सहभागी गराउने र उनीहरुका कुरालाई महत्व नदिने समस्याले समितिहरुमा जडो गाडेको सामाजिक परिवेशमा रमालाई पनि विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा आफूले उठाएका विषयमा महत्व नदिनु सामान्य जस्तो लाग्यो र त्यसका लागि संघर्ष नै गर्नु प¥यो ।
संघर्षकैबीचमा आधा विद्यार्थीले पैसा दिएर भर्ना गरेपनि केही विद्यार्थीले भर्ना नगरे पछि अन्ततः असार १३ गतेको व्यवस्थापन समितिको बैठकबाट निःशुल्क पढाउने निर्णय गर्दै विद्यालयले भर्ना गर्दा लिएको ४८ हजार ३ सय शुल्क अभिभावकलाई फिर्ता गरेको रमाले बताईन् । उनी ठुलोेजात्री सामुलायिक वन उपभोक्ता समितिको समेत सदस्य पदमा रहेकी छन् ।
गुमी गाविस वडा नं. २ की हरिमाया विकलाई पहिले दुई चार जना मान्छेको अगाडी उभिएर आप्mनो परिचय दिन र आफ्ना कुरा राख्न लाज लाग्ने गर्दथ्यो । आज भोली उनले बोल्न आफ्ना कुरा राख्न मात्रै होइन् गाउँमा हरेका महिलाहरुलाई अधिकारका कुरा सिकाउने गरेकी छन् ।
समूहमा आवद्ध हुँदा र केही बोल्दा सुरु सुरुमा गाउँमा कतियपय पुरुष र महिलाहरुकै मुखबाट पोथी बासेको भन्ने अपमान सहनु परेको हरिमायको अनुभव छ । अरुको नकरात्मक कुराहरुलाई चुनौती र सकारात्मक कुराहरुलाई सुझाबका रुपमा लिएर अगाडी बढेपछि अहिले गाउँमा स्यावासी पाउने गरेको उनले बताईन् ।
समूहमा आवद्ध भएर बचत गर्ने, आयआर्जनका विभिन्न कामहरु सिलाई बुनाई तथा सामुहिक रुपमा वेसार आलु खेती गरी राम्रो आम्दानी समेत गरेपछि हाल सबैको सहयोग र विश्वास पाएकाछौँ, उनले भनिन् । ग्रामिण क्षेत्रमा पछाडी परेका महिलाहरु विभिन्न खाले चेतना मुलक कार्यक्रमले आफ्नो अधिकारका बारेमा बोल्ने भएकाछन्, रमा, टिका र हरिमाया जसका प्रतिनीधि मात्र हुन् ।
महिलाहरुले काम गर्न सक्दैनौँ समितिहरुका नेतृत्वमा पुरुषहरुलाई नै चयन गर्नुपर्छ भन्ने गलत बुझाई रहेका महिलाहरुले जनचेतना पश्चात विभिन्न समूह, समितिको नेतृत्वमा दावि गर्न थालेका छन् । विगत लामो समयदेखि महिला सशक्तिकरणका क्षेत्रमा काम गर्दै आएकी वाम संस्था सुर्खेतकी कार्यक्रम निर्देशक मधुरानी ढकाल सबै भन्दा ठुलो विकास भनेको चेतनाको विकास भएको बताउँछिन् ।
बाटो खन्नु र विद्यालय बनाउनु मात्रै विकास नभई त्यस भन्दा महत्वपूर्ण विकास भनेको चेतनाको विकास र शसक्तिकरण भएको ढकालको भनाई छ । “हिजो पनि विद्यालय थिए तर विद्यालयमा महिलाहरु पढ्न जाँदैनथ्ये, आज चेतनाको विकाससंगै विद्यालय जानको संख्या समेत बढेको छ,” उनले भनिन् ।
वाम संस्थाले महिला लक्षित गरी नेतृत्व विकास, मेरो अधिकार मेरो आवाज र खाद्य सुरक्षा कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरिरहेको छ । गुमी, लेखफर्सा, दशरथपुर, छिन्चु, रामघाट, मैनतडा, कल्यान, नेटा, दशरथपुर साटाखानी गाविसमा कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरेको छ । संस्थाले सञ्चालन गरेको नेतृत्व विकास कार्यक्रमका छलफल कक्षामा सहभागी भएपश्चात महिलाहरु विभिन्न समितिको मुख्य तथा सहायक पदमा पुगेका जनाईको छ । हाल सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहमा ५ जना मुख्य र ५ जना अन्य पदमा, विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा १ जना मुख्य र ८ जना अन्य, विद्यालय भवन निर्माण समितिमा २ जना मुख्य पदमा रहेको वाम संस्थाले जनाएको छ । संस्थाले बिहीबार वीरेन्द्रनगरमा आयोजना गरेको पत्रकारहरुसंगको बैठकमा सो कुराको जानकारी दिएको हो ।
सुर्खेत, ५साउन ।
छिन्चु गाविस तल्लो थानेचौरकी टिका विसी गाउमा रहेको नेपाल राष्ट्रिय निम्नमाध्मिक विद्यालयको व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष छन् । उनी गाविसमा रहेका विद्यालयहरुमा रहेका समिति मध्ये एक मात्र महिला अध्यक्ष हुन् र सुर्खेत जिल्लाकै नमूना पनि ।
गत असोज महिनामा भएको विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनमा अध्यक्ष हुनका लागि टिकाले निकै संघर्ष गर्नु प¥यो । एका तिर महिलाहरुले अध्यक्ष पदमा रहेर काम गर्न सक्दैन भन्ने भ्रम र लामो समय देखि पुरुषहरुले गाउँमा हुने सबै प्रकारका समितिहरुमा नेतृत्व जमाउँदै आएको अवस्था अर्काे तिर महिलाहरुमा नै हामी केही गर्न सक्छौँ भन्ने चेतनाको अभाव उनका लागि प्रमुख चुनौती थिए । विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष पदमा पुग्न निकै संघर्ष गर्नु परेको स्वयंम उनी बताउँछिन् । टिका अध्यक्ष भएपछि समितिमा महिलालाई दुई सिट मात्रै दिइयो ।
एक जना अध्यक्ष र एक जना सदस्य । आफ्ना निमित्त अध्यक्ष पद समग्र महिलाहरुको अग्नि परिक्षाका रुपमा टिकाले लिएकी छन् । महिलाहरुले पनि अवसर पाएको खण्डमा काम गर्न सक्छन भनेर देखाउनका निम्ति पनि विद्यालयलाई सुधार गर्दै लैजाने र नमूना विद्यालय बनाउने उनको उद्देश्य रहेको छ । विद्यालयमा बिधुत जडान गरी यसै शैक्षिक सत्र देखि कक्षा ६ मा अनिवार्य विषयका रुपमा कम्प्युटर शिक्षा सञ्चान गरिएको उनले बताईन् ।
विद्यालयमा एउटा मात्रै भएपनि कम्प्यूटरको व्यवस्था छ । उनले केही गरेर देखाउनकै लागि भएपनि यस अघि कक्षा आठ सम्मका विद्यार्थी समेत भुईमा गुन्द्री बिच्छ्याएर पढ्ने गरेकोमा डेस्क बेन्च निर्माण गुर्नका साथै निःशुल्क रुपमा अध्ययन गर्ने वातावरण तयार गरेकी छन् । सुरुमा आफ्नो व्यक्तिगत रुपमा खर्च गरेर विद्यालयमा बिद्युत र बेन्च डेस्क निर्माण गरेकी उनले गाविसबाट अनुदान प्राप्त गरेको बताईन् ।
महिला भएकै कारणले गाविस सचिवले समेत विभिन्न बाहाना बाजीगरी रकम निकासामा अल्झाउन खोजेपनि दृढ र आत्मबलका साथ संघर्ष गरेकाले व्यवस्थापन गर्न सफल भएको टिकाले बताईन् । पहिलेका दिनहरुमा बजारतिर बन्द भएको समय र हल्लै हल्लामा विद्यालय बन्द गर्ने परिपाटी भएकोमा आफूले हल्ला र बजार तिरको बन्दकै कारण विद्यालय बन्द गर्न नदिएको र यसो गर्दा विद्यालयका प्रअबाट समेत असन्तुष्टी आएको उनी बताउँछिन् ।
टिका अहिले आफूलाई पछाडी फर्केर हेर्दा आफ्नो पहिलो प्रेरणा र चेतना तथा नेतृत्वको विकासमा सबै भन्दा ठुलो सहयोग पु¥याउने महिला नेतृत्व विकसलाई लिन्छन् । अक्सफाम नेपाल र सिमान्तकृत महिलाहरुका लागि महिला संस्था वामको साझेदारीमा सञ्चालन भएको नेतृत्व विकास कार्यक्रमले केही गर्ने जोशलाई उजागर गर्न सहयोग गरेको बताउँछिन् ।
“पहिले त समितिमा बसेर हामीले काम गर्न सक्दैनौँ होला भन्ने लागथ्यो । दुई चार जना मान्छेको अगाडी उभिएर बोल्न पनि डर लाग्ने गर्दथ्यो । जिम्मेवारी लिने हो र निरन्तर दृढ भएर लाग्ने हो भने जस्तो सुकै काम पनि महिलाहरुले गर्न सकिँदो रहेछ भन्ने लागेको छ,” उनले भनिन् ।
मैनतडा—२ ठुलोजात्रीकी रमा विक पनि प्रभात प्राथमिक विद्यालयको व्यवस्थापन समितिको सदस्यमा रहेर काम गरिरहेकी छन् । विद्यालयमा यस अघिका बर्षहरुमा विद्यार्थीको नाम लेखाउन र मासिक शुल्क समेत लिने गरेकोमा रमाले बालबालिकाले निःशुल्क रुपमा पढ्न पाउनुुपर्ने आवाज उठाईन र त्यसलाई समुदाय र अभिभावकको साथ समर्थनले पारित समेत गरियो ।
छलफल कक्षाका महिला दिदिवहिनीको उक्त एजेण्डालाई रमाले व्यवस्थापन समितिको बैठकमा अडानका रुपमा अगाडी सारेको बताईन् । विभिन्न समिति उपसमितिहरुमा महिलाहरुलाई सहभागिताका लागि मात्रै सहभागी गराउने र उनीहरुका कुरालाई महत्व नदिने समस्याले समितिहरुमा जडो गाडेको सामाजिक परिवेशमा रमालाई पनि विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा आफूले उठाएका विषयमा महत्व नदिनु सामान्य जस्तो लाग्यो र त्यसका लागि संघर्ष नै गर्नु प¥यो ।
संघर्षकैबीचमा आधा विद्यार्थीले पैसा दिएर भर्ना गरेपनि केही विद्यार्थीले भर्ना नगरे पछि अन्ततः असार १३ गतेको व्यवस्थापन समितिको बैठकबाट निःशुल्क पढाउने निर्णय गर्दै विद्यालयले भर्ना गर्दा लिएको ४८ हजार ३ सय शुल्क अभिभावकलाई फिर्ता गरेको रमाले बताईन् । उनी ठुलोेजात्री सामुलायिक वन उपभोक्ता समितिको समेत सदस्य पदमा रहेकी छन् ।
गुमी गाविस वडा नं. २ की हरिमाया विकलाई पहिले दुई चार जना मान्छेको अगाडी उभिएर आप्mनो परिचय दिन र आफ्ना कुरा राख्न लाज लाग्ने गर्दथ्यो । आज भोली उनले बोल्न आफ्ना कुरा राख्न मात्रै होइन् गाउँमा हरेका महिलाहरुलाई अधिकारका कुरा सिकाउने गरेकी छन् ।
समूहमा आवद्ध हुँदा र केही बोल्दा सुरु सुरुमा गाउँमा कतियपय पुरुष र महिलाहरुकै मुखबाट पोथी बासेको भन्ने अपमान सहनु परेको हरिमायको अनुभव छ । अरुको नकरात्मक कुराहरुलाई चुनौती र सकारात्मक कुराहरुलाई सुझाबका रुपमा लिएर अगाडी बढेपछि अहिले गाउँमा स्यावासी पाउने गरेको उनले बताईन् ।
समूहमा आवद्ध भएर बचत गर्ने, आयआर्जनका विभिन्न कामहरु सिलाई बुनाई तथा सामुहिक रुपमा वेसार आलु खेती गरी राम्रो आम्दानी समेत गरेपछि हाल सबैको सहयोग र विश्वास पाएकाछौँ, उनले भनिन् । ग्रामिण क्षेत्रमा पछाडी परेका महिलाहरु विभिन्न खाले चेतना मुलक कार्यक्रमले आफ्नो अधिकारका बारेमा बोल्ने भएकाछन्, रमा, टिका र हरिमाया जसका प्रतिनीधि मात्र हुन् ।
महिलाहरुले काम गर्न सक्दैनौँ समितिहरुका नेतृत्वमा पुरुषहरुलाई नै चयन गर्नुपर्छ भन्ने गलत बुझाई रहेका महिलाहरुले जनचेतना पश्चात विभिन्न समूह, समितिको नेतृत्वमा दावि गर्न थालेका छन् । विगत लामो समयदेखि महिला सशक्तिकरणका क्षेत्रमा काम गर्दै आएकी वाम संस्था सुर्खेतकी कार्यक्रम निर्देशक मधुरानी ढकाल सबै भन्दा ठुलो विकास भनेको चेतनाको विकास भएको बताउँछिन् ।
बाटो खन्नु र विद्यालय बनाउनु मात्रै विकास नभई त्यस भन्दा महत्वपूर्ण विकास भनेको चेतनाको विकास र शसक्तिकरण भएको ढकालको भनाई छ । “हिजो पनि विद्यालय थिए तर विद्यालयमा महिलाहरु पढ्न जाँदैनथ्ये, आज चेतनाको विकाससंगै विद्यालय जानको संख्या समेत बढेको छ,” उनले भनिन् ।
वाम संस्थाले महिला लक्षित गरी नेतृत्व विकास, मेरो अधिकार मेरो आवाज र खाद्य सुरक्षा कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरिरहेको छ । गुमी, लेखफर्सा, दशरथपुर, छिन्चु, रामघाट, मैनतडा, कल्यान, नेटा, दशरथपुर साटाखानी गाविसमा कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरेको छ । संस्थाले सञ्चालन गरेको नेतृत्व विकास कार्यक्रमका छलफल कक्षामा सहभागी भएपश्चात महिलाहरु विभिन्न समितिको मुख्य तथा सहायक पदमा पुगेका जनाईको छ । हाल सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहमा ५ जना मुख्य र ५ जना अन्य पदमा, विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा १ जना मुख्य र ८ जना अन्य, विद्यालय भवन निर्माण समितिमा २ जना मुख्य पदमा रहेको वाम संस्थाले जनाएको छ । संस्थाले बिहीबार वीरेन्द्रनगरमा आयोजना गरेको पत्रकारहरुसंगको बैठकमा सो कुराको जानकारी दिएको हो ।
